Οπλισμός (Ασπίδα)

Τίτλος

Ασπίδα

Κατηγορία

Αρχαίος Οπλισμός

Γενική εισαγωγή

Η ασπίδα ήταν φορητός δίσκος με επαρκή ανθεκτικότητα, αλλά και μέγεθος, ώστε να προστατεύει τον πολεμιστή από τα χτυπήματα των αντιπάλων. Ως προς το μέγεθος, τα υλικά κατασκευής αλλά και το σχήμα της, η ασπίδα παρουσίαζε σχετικά μεγάλη ποικιλία.

Περιγραφή

Η ασπίδα των Ομηρικών επών ήταν μεγάλη για να καλύπτει όλο το σώμα του πολεμιστή, με ένα ή περισσότερα στρώματα από δέρμα βοδιού και επικάλυψη από μέταλλο. Η ασπίδα του Αίαντα είχε επτά στρώματα από δέρμα βοδιού και το όγδοο από μέταλλο, ενώ του Αχιλλέα ήταν από πέντε αλλεπάλληλες πλάκες μετάλλου.

Στην αρχή η ασπίδα κατασκευάζονταν από κλαδιά δέντρων, κυρίως της ιτιάς, που πλέκονταν μεταξύ τους και καλύπτονταν με γύψο, δέρμα βοδιού και χαλκό. Αργότερα ο σκελετός της ήταν συνήθως από ξύλο που καλυπτόταν εξωτερικά με δέρμα είτε από χαλκό και ορείχαλκο. Στον 11^ο και 10^ο αιώνα οι τρεις τύποι ασπίδας της μυκηναϊκής εποχής, η οκτόσχημη, αυτή σε σχήμα πύργου και η στρογγυλή, χρησιμοποιούνταν ακόμη, τροποποιημένοι όμως κυρίως ως προς τις διαστάσεις τους που ήταν μικρότερες.

Στον 9ο και 8ο αιώνα υπήρχαν τρεις κύριοι τύποι ασπίδων: ο ορθογώνιος ή τετράγωνος, ο τύπος του Διπύλου με τοξοειδείς μεγάλες εγκοπές στα πλάγια και ο στρογγυλός. Από αυτούς, ο τύπος Διπύλου, καθώς και ο τετράγωνος ή ορθογώνιος είχαν τελαμώνα, ώστε να αναρτώνται από το λαιμό του πολεμιστή για να έχει τα χέρια του ελεύθερα. Πιθανόν μάλιστα να είχαν και μία κεντρική λαβή, ενώ η στρογγυλή ασπίδα είχε στο εσωτερικό της ένα χαρακτηριστικό κρίκο για την εξάρτησή της.

Η βοιωτική ασπίδααποτελεί μία παραλλαγή της ασπίδας του Διπύλου με δύο πλάγιες εγκοπές, αλλά μικρότερες. Η ονομασία της προέρχεται από την παρουσία της επάνω στα βοιωτικά νομίσματα απ' όπου και γίνεται γνωστή.

Στα τέλη του 8^ου αιώνα εμφανίζεται νέος τύπος ασπίδας με μεταλλική κάλυψη σε όλη την επιφάνεια και με μία λαβή στο κέντρο της.

Η μεγάλη στρόγγυλη ασπίδα, γνωστή ως όπλον η οποία επικράτησε σε όλες σχεδόν τις ελληνικές πόλεις εμφανίστηκε στο Άργος στα τέλη του 8^ου αιώνα. Η ασπίδα αυτή ήταν μάλιστα που έδωσε το όνομά της στους οπλίτες, δηλαδή στους πολεμιστές που την κρατούσαν. Το κυκλικό σχήμα της επελέγη μάλλον γιατί ήταν εύχρηστο, καθώς η κίνηση του κορμού και των βραχιόνων του πολεμιστή εγγράφονται σε κύκλο. Επιπλέον έτσι δίνονταν η δυνατότητα και για καλύτερη θέαση του εχθρού.

Η ασπίδα αυτή είχε διάμετρο 0,90μ. καλύπτοντας τον πολεμιστή από το σαγόνι μέχρι το γόνατο. Ήταν ελαφρά κυρτή με επίπεδη την περιφέρειά της, με σκελετό από ξύλο και ενίσχυση από ορείχαλκο. Η στεφάνη της ήταν πάντοτε επενδεδυμένη με ορείχαλκο και έφερε συνήθως ανάγλυφη διακόσμηση.

Το βασικό χαρακτηριστικό της ασπίδας αυτής ήταν το σύστημα της διπλής λαβής στο εσωτερικό. Εκεί ήταν τοποθετημένη μία ορειχάλκινη επικολλημένη ταινία που σχημάτιζε στη μέση λαβή και ονομάζονταν πόρπαξ. Στο δεξιό άκρο της εσωτερικής πλευράς υπήρχε παράλληλα με τον πόρπακα μία λαβή από δερμάτινο ιμάντα, η αντιλαβή. Στην περίμετρο της ασπίδας υπήρχε εσωτερικά σειρά από κρίκους εξαρτημένους από την αντύγα. Δύο από αυτούς χρησίμευαν για τη στερέωση της αντιλαβής, έτσι ώστε η ασπίδα να κρατιέται σταθερά από δύο μεριές, με το βραχίονα να είναι περασμένος στον πόρπακα και το χέρι να κρατά την αντιλαβή. Οι ιμάντες που συνδέουν μεταξύ τους τους υπολοίπους κρίκους, χρησίμευαν για την ανάρτηση της ασπίδας στην πλάτη. Το σύστημα της διπλής λαβής ήταν καθαρά ελληνική επινόηση και έδινε τη δυνατότητα ο οπλίτης να ανακουφίζεται από το μεγάλο βάρος της ασπίδας, να την κρατά σταθερά σε θέση λοξή ώστε να αποστρακίζει τα βλήματα, αλλά και να μπορεί να αφήνει την αντιλαβή για να κρατήσει ένα δεύτερο όπλο. Στην εξωτερική της πλευρά η ασπίδα έφερε συνήθως κάποιο έμβλημα, ενώ ένα ύφασμα κρεμασμένο στο κάτω μέρος της χρησίμευε για την προστασία των ποδιών από τα βέλη.

Άλλη μικρότερη ασπίδα και ελαφρότερη ήταν η πέλτη, θρακική ασπίδα, σχήματος ημισελίνου ή στρογγυλή, χωρίς ίτυ, γύρω στα τέλη του 5^ου και στις αρχές του 4^ου αιώνα, η οποία έδωσε το όνομά της στο σώμα των πελταστών. Η ασπίδα των Μακεδόνων ήταν διαμέτρου 0,60μ. και λιγότερο κυρτή από το όπλον.

πηγη