~ * ΓΟΡΓΟΝΕΣ - ΣΕΙΡΗΝΕΣ * ~

Γοργόνες: όμορφες καλλονές στη θάλασσα που κάνανε πολλά κόλπα για να προσελκύσουν θύματα...

Απέραντο γαλάζιο, και το καράβι μας πλέει στα ανοιχτά. Ξαφνικά βλέπουμε μέσα στη θάλασσα κάποια παιχνιδιάρικα πλάσματα. Κοιτάμε καλύτερα και δεν πιστεύουμε στα μάτια μας! 

Μία πανέμορφη γυναίκα με μακριά μαλλιά μας χαμογελάει μέσα από το νερό! Παρατηρούμε καλύτερα και διακρίνουμε καθαρά πως αντί για πόδια, από τη μέση και κάτω είναι... ψάρι!! 

Κάτι τέτοιες εικόνες φαντάζονταν οι ναυτικοί στα ατέλειωτα ταξίδια τους με τις σκούνες! Εμ, τόσους μήνες στη θάλασσα... χωρίς καθόλου γυναίκες... δεν θέλει και πολύ για να οργιάσει η φαντασία!! 

Πότε όμως πρωτοεμφανίστηκε η φιγούρα της γοργόνας; Τι συμβολίζει και ποια η εξέλιξη της ανά τους αιώνες; 

Μετά την ήττα του Ουρανού, η Γαία έσμιξε και με τον δεύτερο γιο της τον Ωκεανό. Τα παιδιά τους είναι οι θεότητες της θάλασσας, των ποταμών, των λιμνών και γενικότερα του υγρού στοιχείου.

Παιδιά του Πόντου και της Γαίας ήταν ο Νηρέας, ο Θαύμος, η Ευρυβία, ο Φόρκυς και η Κητώ. Ο Φόρκυς και η Κητώ (αδέρφια) "έσμιξαν" και έφεραν στον κόσμο τις τρεις Γραίες, επίσης τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, καθώς και τις τρεις Γοργόνες (Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα).

Λέγεται ότι ήταν Κενταύρισσες, τις οποίες μεταμόρφωσε σε απεχθή τέρατα η Αθηνά, εξαιτίας της Μέδουσας. Συχνά συνδέονται με τις Σειρήνες.

Sτην ελληνική μυθολογία , γίνετε λόγος για τις γοργόνες ή τις σειρήνες .Πλάσματα της θάλασσας και του απέραντου ωκεανού. Κάποιοι έλεγαν πως ήταν πανώριες γυναίκες που με τη φωνή τους μάγευαν τους άντρες ναυτικούς , με αποτέλεσμα μερικοί να χάνονται μαζί τους .

Στην μυθολογία μας ο Οδυσσέας χρειάστηκε πολύ θάρρος και δύναμη για να αντιμετωπίσει εκείνο το μαγικό τραγούδι και την απίστευτη ομορφιά τους .

Πλάσματα αθάνατα ,αλλά πάντα μόνα … ψάχνουν να βρούν αυτό το κάτι που θα τους γεμίσει …. μα είναι τόσο διαφορετικά όμως ….

  Σύμφωνα με τον Διόδωρο  τον Σικελιώτη οι Γοργόνες ήταν μυθικό έθνος γυναικών, που κατοικούσαν στη Λιβύη πλησίον της λίμνης Τριτωνίδα και πολεμούσαν με τις γειτονικές τους Αμαζόνες .Όταν βασίλευε η Μέδουσα κατανικήθηκαν από τον Περσέα. Επίσης ο Ηρακλής  αγωνίστηκε εναντίον τους.

  Τα ονόματα τους όπως μας λένε οι αρχαίοι μας συγγραφείς είναι:

  Σθενώ ~ δύναμη,

  Ευρυάλη ~ μεγάλο άλμα και

Μέδουσα ή Γοργώ ~ άγριο βλέμμα.

Κόρη του Φόρκυ και της Κητούς , αδελφή των Γοργόνων Σθενώ και Ευρυάλη, και των Γραιών ,Δεινώ , Ενυώ και Πεφρηδώ, ήταν στην αρχή Κενταύρισσα.

Κατά μια εκδοχή ήταν τόσο όμορφη που ο Ποσειδώνας ήθελε να ενωθεί μαζί της. Μεταμορφωμένος σε άλογο βρέθηκε σε επαφή μαζί της, στον ιερό χώρο της Αθηνάς. Η θεά, εξοργισμένη με το γεγονός, δεν μπορούσε να έρθει σε ρήξη με τον Ποσειδώνα και έτσι ξέσπασε πάνω στη Μέδουσα. Την μεταμόρφωσε σε απεχθές τέρας, που αντί για μαλλιά είχε φίδια. Η ασχήμια της ήταν τέτοια, που όποιος την κοιτούσε στο πρόσωπο πέτρωνε.

Τελικά τη σκότωσε ο Περσέας, με την βοήθεια της Αθηνάς. Το κεφάλι της, το περίφημο «Γοργόνειο», το παρέλαβε η θεά από τον ήρωα και το επέθεσε στην ασπίδα της, επειδή το κεφάλι της, ακόμη και νεκρό, πέτρωνε όποιον το κοίταζε.

Με την ονομασία γοργόνα περιγράφονται μυθικά πλάσματα της θάλασσας με μορφή γυναίκας από τη μέση και επάνω (με κορμό, χέρια και κεφάλι) και με τη μορφή ψαριού από τη μέση και κάτω (με λέπια και ουρά). Οι γοργόνες εκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό στη μυθολογία, στη λογοτεχνία και στη λαογραφία γνωστών πολιτισμών.

Ο σκοπός της γοργόνας...

Ο σκοπός της γοργόνας, πάντα ήταν ένας και μοναδικός: να αποκτήσει ψυχή μιας και δεν είχε δικιά της! 

Αυτό το πετύχαινε με δύο τρόπους. 

Ο πρώτος και πιο... όμορφος, ήταν να παντρευτεί έναν θνητό. Βέβαια δεν ήταν όλα ρόδινα, μιας και χρησιμοποιούσαν άτιμες μεθόδους, ψέματα και απάτες για να τους τυλίξουν! 

Ο δεύτερος και πιο φρικτός, ήταν να σκοτώσει τους άντρες ναυτικούς ώστε να πάρει την ψυχή τους!! Έτσι έκαναν και οι Σειρήνες, που ενώ στην αρχή ήταν μισές πουλιά, ο Όμηρος στην Οδύσσειά του,τις περιέγραψε σαν γοργόνες! 

Εδώ αξίζει να αναφέρουμε πως στις πρώτες απεικονίσεις των Σειρήνων ως γοργόνες, έχουν δύο ουρές και τις κρατάνε ψηλά πάνω από τα κεφάλια τους! 

Επίσης, πολύ κοινή ιστορία είναι αυτή που κάποιος νεαρός, θαμπωμένος από την ομορφιά της, αρπάζει κάποιο αντικείμενο που της ανήκει (μαντήλι, χτένα κ.τ.λ.) για να την υποχρεώσει να τον ακολουθήσει και να τον παντρευτεί. 

Η γοργόνα υπακούει, γίνεται μια πολύ καλή σύζυγος, μα με την πρώτη ευκαιρία αρπάζει το κλεμμένο της αντικείμενο και βουτάει πίσω στη θάλασσα, αφήνοντας πίσω της σπίτι, σύζυγο και οικογένεια! 

Με την άνθηση της χριστιανικής πίστης, η γοργόνα δαιμονοποιήθηκε και ονομάστηκε «κόρη του Διαβόλου». Αυτό έγινε εξ’ αιτίας της χαλαρής ηθικής και της σεξουαλικότητας που ενέπνεε! 

Μην ξεχνάμε πως σχεδόν πάντα ήταν γυμνόστηθη και έκανε ανέντιμα κόλπα για να κερδίσει τους ναυτικούς και να τους πάρει την ψυχή. Με τα νέα δεδομένα θα μπορούσε να απωθηθεί με αγιασμό, σταυρούς, καθώς και από έναν ιερέα! 

Επίσης, στην Αγγλία της βασίλισσας Ελισάβετ, έγινε συνώνυμο της πόρνης!! 

Κατά την περίοδο της Αναγέννησης, τα παραμύθια με γοργόνες είχαν ευχάριστο τέλος, και τα ζευγάρια κατέληγαν αγαπημένα. 

Εκείνη τη εποχή άλλαξε τελείως ο συμβολισμός της, και την παρομοίαζαν ακόμα και με την Παναγία! Γιατί; Πολύ απλά, η ουρά της και η έλλειψη γεννητικών οργάνων παρέπεμπε σε μια αιώνια παρθενία! 

Εν συνεχεία, η αγγλική της ονομασία mer-maid, σήμαινε κόρη της θάλασσας. Αλλά η λέξη στις λατινογενείς γλώσσες μπορούσε να μεταφραστεί και ως μητέρας της θάλασσας! 

Είναι φανερός ο παραλληλισμός με τη μητέρα του Χριστού! Πως αλλάζουν οι καιροί!! 

Η σκοτεινή πλευρά της γοργόνας...

Να μην ξεχάσουμε βέβαια και τη σκοτεινή πλευρά της, η οποία ήδη έχει αναφερθεί. 

Ειδικά στο πασίγνωστο παραμύθι του Hans Christian Andersen «Η μικρή γοργόνα» (ναι, αυτό που έκανε ταινία η Disney!!), η μικρή Ariel θυσιάζει τη φωνή της για να παντρευτεί τον πρίγκιπα και να αποκτήσει την πολυπόθητη ψυχή. 

Η διαφορά όμως με το σημερινό -αν μπορούμε να το πούμε- παραμύθι, είναι πως όταν ο πρίγκιπας παντρεύεται μια άλλη, οι αδερφές της την παροτρύνουν να τον σκοτώσει. Αυτή όμως αρνείται, και από την αυτοθυσία της μετατρέπεται σε αφρός! 

Οι γοργόνες ήταν κόρες της Κητούς και του Φόρκυ. Αυτές ήταν η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα, το κεφάλι της οποίας έκοψε ο Περσεύς, μιας και ήταν η μόνη θνητή από τις τρείς. Η Σθενώ παράγεται από το ρήμα σθένω, που σημαίνει είμαι δυνατός, έχω ισχύ. Η λέξη σθένος βέβαια χρησιμοποιείται και σήμερα. Η Σθενώ συμβόλιζε τη δύναμη της θάλασσας και δεν αναφέρεται σε κανένα προσωπικό της μύθο. 

Η Ευρυάλη παράγεται από το ευρύς και το αλς (γεν. αλός) και σήμαινε τη πλατιά θάλασσα. Μαζί με τη Σθενώ συμβόλιζαν την δύναμη και την απεραντοσύνη της θάλασσας. Ούτε κι αυτή αναφέρεται σε προσωπικούς της μύθους και ίσως να έχει δίκιο η Jane Harisson (Prolegomena to the Greek Religion 87), που λέει ότι η τριαδική εμφάνιση των γοργόνων είναι απλώς η τάση να εμφανίζονται οι θεότητες σε τριάδες, όπως οι Ώρες, οι Χάριτες, οι Μοίρες, κ.α. και επομένως ίσως οι δύο εκ των τριών να αποτελούν μια προσθήκη μεταγενέστερη, η οποία όμως είναι τόσο παλιά ώστε να είναι γνωστή στον Ησίοδο. 

Η Τρίτη γοργόνα, η Μέδουσα, είναι η κυρίως γοργόνα γύρω από την οποία πλέκονται οι διάφοροι μύθοι. Το όνομά της παράγεται από το ρήμα μέδω που σημαίνει άρχω, κυβερνώ, κυριαρχώ, προστατεύω. Ο δε μεδέων ήταν ο προστάτης, ο φύλακας, ο κυρίαρχος (“ώ φίλοι, Αργείων ηγήτορες ηδέ μέδοντες”). Άρα Μέδουσα σήμαινε τη βασίλισσα, την προστάτιδα, αυτή που είχε οριστεί να φυλάει κάτι. Ο χαρακτηρισμός μέδων έχει δοθεί πολλές φορές σε θαλάσσιες θεότητες όπως στον Νηρέα, στον Φόρκυ, στον Πρωτέα, στον Τρίτωνα κ.α. Έχουμε δηλαδή μία αρσενική απόδοση της Μέδουσας. 

Απεικονίζονται σαν τρομερά θηρία, με μάτια άγρια, με φίδια για μαλλιά και με την αποκρουστική γλώσσα τους να κρέμεται έξω από το στόμα τους. Βέβαια πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι πρόκειται περί προκατακλυσμιαίων θεοτήτων, κι όπως είναι φυσικό οι πιο σύγχρονες θρησκείες φρόντισαν να τις γελοιοποιήσουν είτε να τις αποδυναμώσουν. Ο Ησίοδος μας λέει ότι οι γοργόνες κατοικούσαν μακριά, στις εσχατιές της νύχτας, πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό, εκεί όπου κατοικούσαν οι Εσπερίδες. Η τοποθέτηση της κατοικίας τους στα δυτικά, αναφέρεται σε
όλους τους μύθους όπως παρατηρεί ο Στράβων. 

Στα “Κύπρια έπη” σαν κατοικία τους αναφέρεται το νησί Σαρπηδόνα, ενώ κατά τον Πλίνιο τοποθετούνται σε κάποιο σύμπλεγμα νησιών που ονομαζόταν Γοργάδες. Στο γεγονός αυτό στηρίζεται και η άποψη ότι τα ονόματα των τριών γοργόνων δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα ονόματα τριών μεγάλων νησιών που βρίσκονταν στο σύμπλεγμα των Εσπερίδων. Τέλος σαν κατοικία τους αναφέρεται και ο Άδης, αν κι εκεί θεωρούσαν πως κατοικούσε μόνο η εικόνα τους. 

Όπως μας αναφέρει ο Ησίοδος, η Μέδουσα ήταν η μόνη από τις γοργόνες που έσμιξε ερωτικά και άφησε απογόνους. Από τον Ποσειδώνα γέννησε, την στιγμή που της έκοβε το κεφάλι ο Περσεύς, τον Χρυσάορα και τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο. Στον Όμηρο, ο οποίος γνωρίζει το μύθο για τη θανατερή δύναμη της κεφαλής της Μέδουσας, αναφέρεται μόνο μία γοργόνα κι αυτή είναι η Γοργώ, αλλά από την περιγραφή της υποθέτουμε ότι εννοεί τη Μέδουσα, η οποία σε μία άλλη εκδοχή ταυτίζεται και με τη θεά Αθηνά. 

Ο Παλαίφατος (Αθηναίος γραμματικό, σύγχρονος του Αριστοτέλη), ταυτίζει τη γοργόνα με την παράσταση ενός χρυσού αγάλματος της Αθηνάς Παλλάδος (1.80 μ.), το οποίο κατασκευάστηκε κατόπιν εντολής του βασιλιά Φόρκυ, που βασίλευε στη Κυρήνη της Β. Αφρικής, στου οποίο το βασίλειο η Αθηνά είχε το προσωνύμιο γοργόνα. Για την σχέση αυτή έχουν δοθεί διάφορες εξηγήσεις και αποσυμβολισμοί. Η θεά ήταν αυτή που οδήγησε το χέρι του Περσέα για να κόψη το κεφάλι της Μέδουσας, το οποίο της έδωσε κατόπιν ο Περσεύς, για να το βάλει στη μέση της ασπίδας της. Για την έχθρα αυτή λέγεται ότι η Μέδουσα καυχήθηκε πως είναι ομορφότερη από την θεά κι αυτή την τιμώρησε μεταμορφώνοντάς τη σε τέρας. 

Θεωρείται λοιπόν από τους ερευνητές, πως η Μέδουσα στην αρχαία προ-ολυμπιακή θρησκεία ήταν ή ίδια η Αθηνά. Είναι πολύ πιθανό κατά τις τελετουργίες να χρησιμοποιούσαν κάποια τελετουργική μάσκα, που σκορπούσε τρόμο και δέος σε όσους την έβλεπαν. Τέτοιες μάσκες γνωρίζουμε πως χρησιμοποιούνταν στη Μινωική και Μυκηναϊκή περίοδο. Αυτή η τελετουργική μάσκα, που μάλλον προϋπήρξε της Μέδουσας, έγινε η αφορμή για να δημιουργηθεί στη συνέχεια μια κεφαλή η οποία είχε την τρομερή δύναμη της μάσκας, με μια αποτρόπαια εμφάνιση. Αργότερα προστέθηκε και σώμα ώστε να γίνει πιο αποδεκτή η ύπαρξη μιας τέτοιας κεφαλής και με την τάση να παρουσιάζονται οι θεότητες σε τριάδες, κατέληξε η αρχική τελετουργική μάσκα στην τριαδική εμφάνιση των γοργόνων. Το σώμα αυτό είχε χάλκινα χέρια και φτερά με τα οποία μπορούσαν να πετούν. 

Είναι λοιπόν πολύ πιθανό, η Μέδουσα να απορροφήθηκε από μια νέα θεά, πιο αποδεκτή στην ολυμπιακή θρησκεία ή η ίδια η Αθηνά να μετεξελίχθηκε και να λατρεύτηκε με πιο ήπια μορφή. Άλλωστε πηγαίνοντας πίσω στο μύθο του Περσέα, έχουμε τη κλασική περίπτωση του ήρωα, που κατορθώνει να σκοτώσει το φοβερό θηρίο και να παραδώσει τη κεφαλή του στη θεά Αθηνά, κι έτσι όλες οι δυνάμεις της Μέδουσας ενσωματώνονται στη καινούργια θεότητα. Όπως αναφέρεται στο Πλούταρχο, στη προσπάθειά του ο Θεμιστοκλής να πείσει τους Αθηναίους για τη σημασία του χρησμού με τα ξύλινα τείχη, πρότεινε ψήφισμα στο οποίο έλεγε να αναθέσουν τη προστασία της πόλης στην Αθηνά Μεδέσουσα. 

Αλλά η Μέδουσα συνδέεται και με την Περσεφόνη. Είναι κι αυτή μια υποχθόνια θεότητα, φοβερή κι αδυσώπητη, που είναι ο τρόμος των ανθρώπων και δεν δείχνει ευμένεια σε κανένα που θα τολμήσει να τη κοιτάξει. Κι όταν ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη, όλες οι σκιές έντρομες παραμέριζαν για να περάσει εκτός της σκιά του Μελέαγρου και της Γοργόνας, που δεν τον φοβόντουσαν. Μήπως όμως και το ίδιο της το όνομα δεν τις συνδέει; Το όνομα Περσεφόνη είναι σύνθετο από το Περσεύς και το φόνος, που σημαίνει δηλαδή “αυτή που φονεύθηκε από τον Περσέα”. 

Σε μια άλλη εκδοχή, οι γοργόνες θεωρούνται θεότητες σεληνιακές, καθώς όλες οι τριαδικές θεότητες ταυτίζονται με τις τρεις όψεις της Σελήνης. Οι Ορφικοί ονόμαζαν τη Σελήνη “Γοργόνος Κεφαλή”, ενώ ο Preller βλέπει στο στρογγυλοπρόσωπο κεφάλι της Μέδουσας την ίδια τη Σελήνη και τον αποκεφαλισμό της τον συμβολίζει με την εξαφάνιση της πανσελήνου. Κατά τον Nilsson ο μύθος του φόνου της Μέδουσας είχε επικρατήσει από τα Μυκηναϊκά χρόνια. 

Εκεί λοιπόν κοντά στις Μυκήνες, υπήρχε μια παράδοση που ήθελε το αποκομμένο κεφάλι της Μέδουσας να είναι θαμμένο στο Άργος, όπου υπήρχε κι ένα τεράστιο λίθινο Γοργόνειο, που έλεγαν πως ήταν έργο των Κυκλώπων. Λίγο πιο πέρα, ο Ασκληπιός θεράπευε με το αίμα της Μέδουσας που είχε τρέξει κατά το φόνο της. Στο μεσαίωνα δημιουργήθηκε ένας νέος μύθος στον οποίο συγχωνεύτηκαν οι αρχαίοι μύθοι των γοργόνων, των σειρήνων με την ωραία φωνή και της Σκύλλας, του τέρατος που άρπαζε τους ναυτικούς και τους έτρωγε. 

Στα νεότερα χρόνια, και σε μια παράδοση που φτάνει μέχρι τις μέρες μας, ο λαός ήθελε την γοργόνα να είναι αδερφή του Μ. Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με αυτό το μύθο ο Μ. Αλέξανδρος είχε εμπιστευτεί στην αδερφή του το νερό της αθανασίας, το οποίο είχε αποκτήσει αφού σκότωσε το δράκο που το φύλαγε. Η αδερφή του όμως το έχυσε πριν προλάβει ο αδερφός της να το χρησιμοποιήσει κι έτσι αυτός την καταράστηκε να γίνει ψάρι από την μέση και κάτω και να πλανιέται μέσα στις θάλασσες. Εκείνη όμως γνωρίζοντας το κακό που είχε κάνει στον αδερφό της δεν του κράτησε κακία και με αγωνία σταματά τα καράβια που θα βρεθούν στο δρόμο της και ρωτά τους ναυτικού “ζει ο Μ. Αλέξανδρος;”. Κι αν πάρει τη σωστή απάντηση: “Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει” τότε ευχαριστημένη χάνεται στα βάθη της θάλασσας, ειδάλλως παίρνει μαζί της και το καράβι. 

Στον αποσυμβολισμό του μύθου των γοργόνων, υπάρχει μια θεωρία που λέει ότι οι τερατώδεις μορφές των γοργόνων συμβόλιζαν τα σκοτεινά νέφη και τα διάφορα φαινόμενα του ουρανού που σχηματίζονταν στον ορίζοντα πάνω από τη θάλασσα και τρόμαζαν όσους τα αντίκριζαν, κι ο αποκεφαλισμός συμβολίζει τη νίκη του ήλιου (Περσεύς) που νικά τις σκοτεινές δυνάμεις. 
Αυτές οι πληροφορίες σχετίζονται με τις αρχαίες πηγές. 

Όποτε πλέον, μένει μία και μοναδική ερώτηση: 
Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;;;

Αν κάποια στιγμή τύχει και βρείς στο δρόμο σου έναν γέρο ναυτικό, θα τον ακούσεις να διηγείται  αρκετές ιστορίες για αυτά τα μαγικά πλάσματα…….. κι αν τύχει και καθίσεις κι εσύ στην αμμουδιά ….

 Ίσως μέσα από τα βάθη της θάλασσας ακούσεις κάποια στιγμή το τραγούδι τους .  

Μαρλού